Post dedykowany szczególnie Wielbicielkom i Wielbicielom Tatr
Już dawno dawno temu chciałam o Kaziku napisać i w końcu napisałam. Uwielbiam gościa, ubóstwiam zwłaszcza ze względu na jego miłość do Podhala, Spiszu i Tatr i za to, że tyle chodził nie tylko po Taterkach. Ubóstwiam jego styl i klimat, gwarę i jego sentyment do folkloru góralskiego. Ostatnio namiętnie czytam twórczość Kazimierza, najchętniej rzecz jasna poezję, a także gawędy Na skalnym Podhalu. Pisał po prostu pięknie, fascynująco, porywająco i niezwykle odważnie jak na tamte czasy.
Miłej lektury Wam życzę :)
fot. google grafika
Kazimierz Przerwa - Tetmajer, wybitny poeta, powieściopisarz, nowelista, dramaturg, artysta okresu młodopolskiego i XX - lecia Międzywojennego pochodzący z Ludźmierza przyszedł na świat 12 lutego 1865 roku, a zmarł 18 stycznia 1940 roku w Warszawie jako syn Adolfa Tetmajera (uczestnik powstania listopadowego, poseł Krajowego Sejmu Galicji) i Juli z Grabowskich. W świecie literackim zasłynął jako największy piewca piękna i przyrody polskich Tatr (wysławiał je głownie w swoich przepięknych natchnionych wierszach - impresje malowane słowami), których szczyty chętnie zdobywał, dopóki nie zaczęła go ograniczać poważna choroba serca wykrytą przez zakopiańskich lekarzy. Poetę niezwykle żywo fascynowała postać zbójnika Janosika z Liptowa oraz folklor góralski z Podhala, zachwyciły go również wspaniałe Dzienniki podróży do Tatrów poety epoki romantyzmu Seweryna Goszczyńskiego. Jak nam wiadomo Kazimierz uczestniczył w wielu tatrzańskich wyprawach prowadzonych przez legendarnego przewodnika i ratownika górskiego Klimka Bachledę, który zginął tragicznie podczas akcji ratunkowej w Tatrach 6 sierpnia 1910 na Małym Jaworowym Szczycie.
* pierwsze wejście na Staroleśny Szczyt oraz Baniastą Turnię w 1892 roku.
* pierwsze odnotowane wejście na Furkot (Słowackie Tatry) około 1889 - 1893 z Tadeuszem Boyem - Żeleńskim
* Ulubione szlaki tatrzańskie Kazimierza Przerwy - Tetmajera to szlak na Rysy, Wysoką, Żelazne Wrota, Dolina Pięciu Stawów Polskich, Dolina Staroleśna, Furkot.
Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że Kazik wędrował po górach od małego (dobrze poznał wtedy Podhale, Spisz, Liptów i Tatry) ze wspomnianym już Sewerynem Goszczyńskim, a później już jako nastoletni młodzieniec ze swoim bratem przyrodnim Włodzimierzem - malarzem, kuzynem ciotecznym Tadeuszem Boyem - Żeleńskim (tłumacz, poeta, członek kabaretu Zielony Balonik założonego przez cukiernika Apollinarego Michalika Krakowie) brał udział w poważnych wyprawach taternickich, a towarzyszyli im znani literaci, naukowcy i ludzie gór, między innymi : Franciszek Henryk Nowicki (poeta, taternik), Karolem Potkański (etnograf, taternik, profesor UJ), Michał Kirkor (lekarz, taternik, działacz turystyczny), Janusz Chmielowski (inżynier, matematyk, prekursor wspinaczki tatrzańskiej), Jerzy Żulawski (pisarz, poeta, filozof, dramaturg, przedstawiciel dekadentyzmu), prowadził ich oczywiście słynny Bachleda z Kościeliska.
Wyprawy górskie, góralski folklor oraz piękno Tatr mocno zainspirowały Kazimierza Przerwę - Tetmajera do napisania cyklu 40 opowieści Na Skalnym Podhalu - słynne gawędy góralskie pisane gwarą, wydawane były w latach 1903 - 1910, opisywały życie górali tatrzańskich. Dziś krytycy literatury uważają je za najdoskonalszy dzieło Kazimierza Przerwy - Tetmajera. Warto też wspomnieć znakomitą epopeję tatrzańską Legenda Tatr (wydane w 1912 roku), która składa się z dwóch części, a mianowicie ; 1.cz. Maryna z Hrubego, 2. Janosik Nędza Litmanowski.
Liczne opisy przyrody, które zawarł K. Przerwa - Tetmajer w swoich poezjach dotykających tematyki górskiej (np. w wierszu Melodia Mgieł Nocnych) wyrażały jego nastrój, były pełne ulotnych wrażeń autora z pogranicza ciszy, głosu, kształtu i bezkształtu, poeta wykorzystywał technikę impresjonistyczną - jednym słowem myślał obrazami, gdy opisywał nieziemskie tatrzańskie krajobrazy.
fot. https://www.tatry-przewodnik.com.pl/blog/?klimek-bachleda
Klemens Bachleda z Kościeliska (ur. 1851 - 1910) - góral, zakopiańczyk, przewodnik tatrzański, ratownik Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, zastępca naczelnika Mariusza Zaruskiego. Bachleda zginął 6 sierpnia 1910 roku ratując rannego taternika na stokach północnej ściany Małego Jaworowego Szczytu. Klimek, bo tak go powszechnie nazywano był jedną z najważniejszych postaci związanych z historią przewodnictwa, taternictwa i ratownictwa w Tatrach oraz z historią Zakopanego. Zdobywał tatrzańskie urwiska i szczyty zarówno latem jak i zimą, a jego ogromna znajomość Tatr sprawiła, że zasłużył sobie na przydomek Król Przewodników Tatrzańskich, jeszcze za życia, należy on do wąskiego grona nieprzeciętnych postaci (obok Tytusa Chałubińskiego, Jana Krzeptowskiego Sabały i ks. Józefa Stolarczyka), które przeszły do historii Tatr i Zakopanego jako Legendy. Można go śmiało nazwać jednym z największych tatrologów, ponieważ wyśmienicie znał on szczegóły topograficzne Tatr i drogi skalne (inni zasłużeni w tej dziedzinie to Janusz Chmielowski, Mieczysław Świerz, Witold Henryk Paryski, Józef Nyka oraz Władysław Cywiński).
Więcej o Klimku Bachledzie pod linkiem : https://www.watra.pl/tatry/gory/2010/08/04/klemens-klimek-bachleda-1851-1910-na-100-lecie-smi
* Edukacja Kazimierza Przerwy - Tetmajera
- W 1883 roku Kazimierz Przerwa - Tetmajer przybył wraz z rodziną ( rodzice sprzedali wiejski majątek w Ludźmierzu) do Krakowa i podjął edukację w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, a rok później zdał maturę i zaczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim na wydziale filozoficznym, które ukończył w 1886 roku.
- W roku 1985 przebywał w Heidelbergu jako sekretarz Adama Krasińskiego, a po powrocie do Polski pomieszkiwał trochę w Krakowie i w Zakopanem, odbywał też liczne podróże po Europie, bywał we Włoszech, Szwajcarii, Francji i w Niemczech.
- Podczas I Wojny Światowej związał się Przerwa - Tetmajer idealistycznie z Legionami Piłsudskiego, a ponadto zajmował się redakcją pisma Praca Narodowa i zorganizował Komitet Obrony Spisza, Orawy i Podhala. Po wojnie poeta zamieszkał w stolicy.
- W 1921 roku wybrano Kazimierza prezesem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy, a w 1928 roku wyróżnioną go nagrodą literacką miasta Warszawy
- W 1934 mianowano go honorowym członkiem Polskiej Akademii Literatury.
- Ostatnie kilkanaście lata życia były dla niego niezwykle ciężkie, gdyż choroba psychiczna oraz utrata wzroku sprawiły, że nie mógł tworzyć, nie mógł się też sam utrzymywać.
- Po wybuchu II Wojny Światowej w 1939 roku poeta stracił swoje lokum, usunięto go z hotelu Europejskiego, a niedługo potem zmarł w Szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie na nowotwór.
*Twórczość Kazimierza Przerwy - Tetmajera
- K. Przerwa - Tetmajer zadebiutował 15 stycznia 1886 roku nowelą Rekrut, którą opublikowano w Przeglądzie Literackim i Artystycznym. Nowela pod red. K. Bartoszewicza wyszła nakładem drukarni A. Koziańskiego. Niektórzy uważają, że debiutem tego poety był poemat Illa.
- W 1888 roku Kazimierz zdobył nagrodę literacką za wiersz ku czci Mickiewicza, a rok później za wiersz ku czci Kraszewskiego
- W latach 1888 - 1893 poeta współpracował z popularnymi pismami Tygodnik Ilustrowany, Kurier Warszawski, Czas (krakowskie pismo)
- Spod pióra K. Przerwy - Tetmajera wyszło osiem serii Poezji (te najbardziej docenione przez krytyków to Poezje cz. 2 - 1894, cz. 3 1894 i cz. 4 1900).
- Opublikował pięć dramatów : Sfinks, Zawisza Czarny, Mąż - Poeta, Rewolucja, Judasz
- Wydał takie powieści jak Anioł śmierci, Panna Mery, Otchłań, Zatracenie, Król Andrzej, Gra fal, Legenda Tatr, Romans panny Opolskiej z panem Główniakiem, Koniec epopei.
- Wśród wydanych nowel i opowiadań znalazły się : cykl opowieści Na Skalnym Podhalu, Ksiądz Piotr, Rzeźbiarz Merten, Pan, Tryumf, zbiór nowel W czas wojny
- Ukazywały się także szkice literackie : O żołnierzu polskim - lata 1795 - 1915, Notatki literackie, Aforyzmy, Bajeczny świat Tatr, Na śmierć Henryka Sienkiewicza
* Warto wspomnieć, że Kazimierz przyczynił się do debiutu literackiego Władysława Orkana (właściwe Franciszek Ksawery Szmaciarz - od 1898 Smreczyński), który był od niego młodszy całe dziesięć lat, pomógł mu wydrukować dzieło, a poza tym opatrzył je entuzjastyczną przedmową.
Dziękuję za uwagę i za komentarze. Cieszę się, że nadal Jesteście. Przepraszam, że mnie tyle nie było tutaj i u Was, ale potrzeba mi było też małego resetu.
Tydzień temu wybrałam się nawet na Turbacz z Klikuszowej czarnym szlakiem, a schodziłam zielonym do Kowańca, oba szlaki obłędne, przepiękne widokowo
Po ostatniej gorczańskiej przygodzie stwierdziłam, że Gorce to moje najukochańsze Beskidy i zarazem najpiękniejsze góry na świecie, choć oczywiście Tatry również kocham, ale Gorce są dla mnie takie w sam raz, idealne, sielskie
fot. Katarzyna Dudziak
widok na Tatry z zielonego szlaku Turbacz - Kowaniec (Nowy Targ)
Źródła internetowe :
https://polskieradio24.pl/39/156/Artykul/1374149,Kazimierz-PrzerwaTetmajer-Gory-i-namietnosci
https://culture.pl/pl/tworca/kazimierz-przerwa-tetmajer
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Przerwa-Tetmajer
https://www.watra.pl/tatry/gory/2010/08/04/klemens-klimek-bachleda-1851-1910-na-100-lecie-smi
https://www.tatry-przewodnik.com.pl/blog/?klimek-bachleda
