O Beskidach słów kilka...

Witajcie Kochani

Dziś trochę ciekawostek w pigułce. Może przeczytacie tu to czego jeszcze nie wiecie o Beksidach. Jak wiecie uwielbiam te niewielkie, lecz piękne góry i chętnie się w nie zapuszczam, coraz częściej. Tatry oczywiście też kocham, jednak omijam je teraz ze względu na ogromne tłumy i hałas. Nie lubię tego, co się tam teraz wyprawia. Gdy ostatni raz byliśmy nad Morskim Okiem było tam tyle ludzi, że z trudem się przecisnęliśmy na szlak nad Czarny Staw pod Rysami. Po drodze zbieraliśmy śmieci które ktoś po sobie zostawił. W górach szukam przede wszystkim ciszy i spokoju, bo tak się przyjemniej wędruje. Lubię dużo chodzić, to też nie potrzeba mi wozu, żeby dojść nad Morskie Oko. W góry jadę żeby chodzić, a nie jeździć. Nasze dziewczyny też od małego tuptają po górach na nóżkach tu i ówdzie. Nieraz nawet po całym dniu wędrowania mają w sobie jeszcze sporo energii. Jako dziecko jeździłam z rodzicami w Tatry dość często, ale wtedy było jakoś inaczej na tamtejszych tatrzańskich szlakach. Turyści byli wówczas dużo bardziej kulturalni, a przynajmniej tak mówi mama. Było też czyściej, bo turyści wiedzieli, że śmieci trzeba zabierać ze sobą, a nie wyrzucać po drodze. Szanowali też prace ratowników TOPR i GOPR, a wypadki zdarzały się sporadycznie nie tak jak teraz...  na potęgę.  Bardzo miłe wspomnienia mam z tych dawnych rodzinnych wyjazdów. Zachowało się sporo zdjęć z wycieczek z  czasów dzieciństwa, które czasem pokazuje córkom żeby widziały, że ich mama także kiedyś wędrowała.


Kiedy byłam mała ciocia prowadziła własny pensjonat (cały drewniany, w środku i na zewnątrz, z kominkiem), znajdował się  gdzieś pod reglami, nie pamiętam dokładnej lokalizacji, za to pamiętam że z okien mieliśmy widok na Giewont. Piękne to było miejsce, naprawdę, lubiłam je bardzo. Dziś  ciocia mieszka w Niepołomicach, ponieważ ze względu na problemy zdrowotne jej mamy musiały się wyprowadzić z Zakopanego. Niestety osobom z chorobami serca klimat górski nie służy. Obym ja nigdy nie miała podobnych problemów. Miała wtedy na utrzymaniu kozę, psa i pełno kotów, które kręciły się po podwórku i to także była  dla mnie ogromna frajda. Zawsze dostawaliśmy od niej najpiękniejszy pokój. Były tam chyba trzy piętra o ile pamiętam. Mnie się najbardziej podobalo na poddaszu. Jeździliśmy do niej latem i zimą. Rodzice zabierali mnie w dolinki, żebym poznawała  góry i jej przyrodę. Zakopane miało kiedyś niesamowity klimat, a obecnie wolę Szczawnicę bo nie ma tam tych snobistycznych tłumów. Ciocia pracowała wtedy w muzeum na Harendzie (dom Jana Kasprowicza) jako przewodnik. Moja mama była u niej wiele razy, a ja... no wstyd się przyznać... ani razu. Muszę kiedyś odwiedzić to miejsce... koniecznie. Bardzo lubię wiersze Jana Kasprowicza, czuć w nich tego ducha gór, a zwarte w nich opisy górskiej przyrody budzą wyobraźnię. W Beskidy też jeździliśmy ; przeważnie w Gorce albo w Beskid Wyspowy. Teraz coraz więcej jeżdżę z rodzinką w te mniejsze górki, bliżej Krakowa, bo tam też jest co podziwać. Pod względem kultury, historii i przyrody są niezwykle bogate. Jeszcze jak Dominika była w trzeciej klasie zrobiłyśmy razem na lekcji przyrody prezentacje multimedialną o Pieninach i zamkach pienińskich. Dzieciom najbardziej podobała się ta część o zamkach. Później na polskim przeczytała im jedną z legend pienińskich. Mamy taką książkę, która jest zbiorem legend z tego pięknego regionu. Szybko się  ją czyta, ponieważ legendy są przeciekawe.

Poniżej: stare schronisko na Markowych Szczawinach

Beskid Żywiecki 

▪ Beskid Żywiecki w 70 % pokrywa las, który stanowią buki i jodły i trochę świerka.

▪ Pasmo to jest najwyższą grupą gorską wśród Beskidow Zachodnich, rozciąga się wzdłuż polsko słowackiej granicy od Kisucy i Śląska po Orawę, Gorce i Podhale, 

▪  Wg. Legend nazwa Pilsko wywodzi się od urządzanych tam niegdyś pijatyk

▪ Pierwszym znanym zdobywcą Pilska był uczony Jezuita - ksiądz Gabriel Rzączyński 

▪ Pierwszą ofiarą gór w czasie II wojny światowej  wojny był żołnierz KOP Franciszek Basik, który poległ na Pilsku 1 września 1939 roku 

▪ U stóp Diablaka osiedlali się kiedyś wołoscy pasterze, którzy na tamtejszych halach paśli owce i woły. 

▪ W Beskidzie Żywieckim spotykamy tak zwane piętro halne, gdzie znajdziemy rośliny nie występujące poza Polską, są to okrzyn jeleni, rogownica alpejska, tocja alpejska, 

▪ Największą halą w tamtym rejonie jest piękna Hala Cudzichowa, która jest świetnym punktem widokowym

▪ U podnóży Pilska znajduje się przełęcz Bory Orawskie, na której zbójnicy rzekomo mieli ukrywać swoje skarby. To miejsce zagrożone tzw kaptażem wód. 

▪ Z inicjatywy Hugona Zapałowicza powstało w 1906 r. schronisko na Markowych Szczawinach - pierwotnie był to drewniany obiekt nazywany Chatą Zapałowicza

▪  Wspomniany Hugon Zapałowicz był wybitnym znawcą Babiej Góry i jej przyrody oraz założycielem Oddziału Babiogórskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. 

Poniżej  : Hugon Zapałowicz

▪  Przełęcz Krowiarki, której nazwa pochodzi od  krowiarek czyli pasterek pasących krowy ( w XIX wieku) początkowo nazywana była Lipnickim Siodłem lub Przełęczą Lipnicką. Kiedyś wiodła tędy ścieżka prowadząca z Zawoi przez polanę Stonów na Orawę nosząca nazwę Orawski Chodnik, a później tzw. Stara Droga 

▪  Znajdujący się w Zubrzycy Górnej skansen zajmuje powierzchnię 11 ha i obejmuje ponad 40 obiektów zabytkowej architektury. Składa się z dwóch sektorów; starego (usytuowany w ogrodzeniu) i nowego (usytuowany poza ogrodzeniem).  Centralnym obiektem w starej części jest sołtysi dwór Moniaków, którego starsza część pochodzi z XVII w a mlodsza z 1784 roku. Przy dworze znajdują się pomieszczenia gospodarcze. Zespół dworski otacza piękny wielogatunkowy park, w którym najstarsze drzewa to lipy o średnicy pnia 1,5 m. 

▪ Skansen w Zubrzycy Górnej otworzono w 1955 roku i był to pierwszy skansen powstały w powojennej Polsce. Do 1973 roku obiektem zarzadzało PTTK. Początkowo w Czarnej Karczmie z Podwilka było schronisko turystyczne. W latach 1981 - 2009 filią Orawskiego Parku Etnograficznego był mały skansen w Sidzinie. 

▪ Najbardziej znanym współczesnym orawskim artystą ludowym pochodzącym z Zubrzycy Górnej jest Stanisław Wyrtel. Słynie z malarstwa na szkle, które łączy tradycję ze współczesnością. Dzieła te mają charakter baśniowy , modlitewny i tajemniczy, dają wyraz miłości jaką artysta żywi do swej ziemii. 

Poniżej: wnętrze dworu Moniaków 

▪ Pierwszą chatką studencką w Polsce była Chatka Sulowa Cyrhla istniejąca w latach 1962 - 1967 prowadzona przez Akademicki Klub Turystyczny "Watra" z Gliwic. Znajdowała się na polanie Sulowa nieopodal czarnego szlaku wiodącego  z Zawoi Lajkonik na Babią Górę przez  Markowe Szczawiny. Była to chata jednoizbowa z 12 - toma łóżkami oraz drewutnią. Niektórzy twierdzą, że chatka istnieje do dziś, lecz ze względu na przebudowę budynek wygląda trochę inaczej niż kiedyś. 

Beskid Niski 

▪ W tym rejonie duży wpływ na pogodę ma ukształtowanie powierzchni. Wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej tutejszy klimat staje się chłodniejszy i wilgotniejszy.

▪ Główne ośrodki uzdrowiskowe z licznymi zdrojami to Wysowa, Rymanów Zdrój, Wapienne,   Iwonicz Zdrój czy Krynica. Źródła mineralne wystepują także w Ropie i Sękowej, Klimkówce koło Rymanowa, w Równem, Turzańsku, Foluszu czy Bednarce

▪  W Beskidzie Niskim znajdujemy obfitość piaskowca, który wykorzystuje się jako kruszywo do budowy dróg i nie tylko. Największym w tym rejonie czynnym kamieniołomem jest ten znajdujący się w Lipowicy koło Dukli. Inne duże kamieniołomy napotykamy w Komańczy oraz w Bednarce. 

▪ Beskid Niski to najrozleglejsza i zarazem najniższa część Beskidów, a jego trzon stanowi główny grzbiet karpacki na przestrzeni 100 km od Przełęczy Tylickiej (683 m) po Przełęcz Łupkowską (640 m) 

▪  Góry Grybowskie to jedna z grup Beskidu Niskiego obejmująca półn - zachodnią część regionu z krótkimi równoleżnikowymi grzbietami ( Jaworze 882 m) lub górami wyspowymi jak Chełm, Maślana Góra o wysokościach względnych 300 - 350 m 

▪  Największe skupiska skalek w Beskidzie Niskim spotkamy w paśmie magurskim. Nie licząc zespołu występujacego w Kornutach czyli tego najbardziej znanego można wymienić również: Diabli Kamień koło Folusza, wychodnie na zboczach Kosmy i Kosińskiej a także Zamkowej Góry,  nad Mrukową,  na Ostrej Górze (759) i Kamieniu nad kątami (714 m) 

▪ W tym paśmie rozróżniamy tylko dwa piętra roślinne, są to piętro pogórza (do wysokości 550 m) oraz piętro regla dolnego. 

▪ Jedynym stanowiskiem modrzewia w tym paśmie jest Rezerwat Modrzyna koło Barwinka, gdzie występuje ok 550 sztuk modrzewia ( wiele z nich ma więcej niż 160 lat) 

▪ Zespół tzw. suchej buczyny karpackiej występuje na terenie Polski jedynie w Bieszczadach i Beskidzie Niskim. Rozległe kompleksy buczyny spotkać można w paśmie granicznym ;  to jest na Kanasiówce, Kiczerze Długiej, Kamieniu nad Jaśliskami, Baraniem oraz na Piotrusiu, w paśmie Bukowicy i Magurskim 

▪  Wśród dzikich ptaków drapieżnych można zaobserwować na przykład orlika krzykliwego, orlika grubodziobego, myszołowa, jastrzębia, a także orła przedniego czy puchacza. Najwięcej gatunków ptaków bytuje w lasach niedostępnych dla turysty w okolicy Przełęczy Dukielskiej. 

▪  Jaśliski Park Krajobrazowy zajmuje powierzchnię 19 520 ha i obejmuje środkową i wschodnią część pasma granicznego wraz z motywem Piotrusia. Największy rezerwat przyrody w polskich karpatach w tym rejonie czyli Źródliska Jasionki            ( powierzchnia 1585, 01 ha) utworzono pod koniec 1993 roku w południowo wschodniej części Beskidu Niskiego 

▪  Około 700 lat p.n.e (początki epoki żelaza) na obrzeżach Beskidu Niskiego pojawił się lud tzw kultury łużyckiej ( twórcy osady w Biskupinie), który w szczytowym okresie ekspansji zamieszkiwał doliny Wisłoka, Ropy i Popradu. Lud ten utrzymywał kontakt z mieszkańcami dzisiejszej Słowacji. W tym okresie powstały grody w Wietrznie, Bieczu oraz w Temeszowie świadczące o rozwoju struktur plemiennych. 

▪  Łemkowska Watra to wielkie święto 

odbywające się w lipcu, na które zjeżdżają się Łemkowie z zachodu Polski, z Ukrainy i Słowacji, a nawet Ameryki. W te dni odbywają się występy łemkowskich i ukraińskich zespołów folklorystycznych, konkursy, spotkania oraz pokazy filmów. Nocą na rozległym polu namiotowym  przy nie jednym ognisku śpiewa się melodyjne łemkowskie piosenki.

▪  Z Beskidem Niskim związana jest postać Kazimierza Pułaskiego, urodzonego w Warce w 1745 roku. Syn marszałka Konfederacji Józefa Pułaskiego już jako młodzian był jednym z czołowych dowódców wojskowych walczącym w obronie Berdyczowa, później na pograniczu tureckim i w końcu na terenie Beskidu Niskiego.  We wrześniu 1770 roku zajął Klasztor Jasnogórski, w którym utrzymał się prawie dwa lata, a następnie odparł kilka szturmów rosyjskich. Po 1772 roku przebywał na emigracji, natomiast w 1777 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie objął stanowisko generała kawalerii. Walczył u boku Tadusza Kościuszki w obronie niepodległości Ameryki. Zginął pod Sawannah 11 października 1779 roku. 

▪   Obszar zamieszkiwany wtedy przez Łemków obejmował około 170 wsi, a jego powierzchnia to jakieś 3 tys km 2. Istniało wówczas kilka enklaw polskich, nie było jednak wsi mieszanych w przeciwieństwie do innych części pogranicza polsko - ruskiego,  gdzie Łemkowie i Polacy mieszkali w odrębnych miejscowościach - granica etnicza była bardzo wyrazista. 

Poniżej: zagroda łemkowska 

Bieszczady 

▪ W tym rejonie główną rzeką jest rzeka San, ktorej długość wynosi 163 km, zaś powierzchnia dorzecza to 2222 km 2. Największe jego lewe dopływy to Wołosaty, Solinka z Wetlinką, Hoczewka i Osława z Osławicą. Jedynym większym dopływem prawobrzeżnym jest Czarny. 

▪  Pasmo graniczne w którym granica ze Słowacją biegnie od Przełęczy Łupkowskiej po Kremenaros, a dalej na wschód po Przełęcz Użocką z Ukrainą. Najwyższy szczyt to Wielka Rawka (1307) 

▪ Na terenie Bieszczadów Zachodnich napotykamy płaszczowiny dukielską i śląską. Granicą pomiędzy nimi jest strefa przeddukielska czyli wypreparowany w miękkich piaskowcach i łupkach pas obniżeń ciągnących się od przełęczy Beskid przez Wołosate, Ustrzyki Górne,  Wetlinę, Cisną i Jabłonki. Pasmo Graniczne oraz Wysoki Dział stanowią część płaszczowiny dukielskiej, zaś reszta grzbietów to część płaszczowiny śląskiej. 

▪ Klimat Bieszczadów kształtują masy powietrza polarnomorskiego, polarnokontynentalnego i arktycznego. Powietrze polarnokontynentalne przynosi dobrą pogodę późnym latem, powietrze arktyczne natomiast napływa

zwykle wiosną przynosząc niskie temperatury które nie sprzyjają turystyce namiotowej. Najzimniejszym miesiącem jest luty, a najcieplejszym lipiec. 

▪ Na wysokości 1200 m n.p.m czyli w piętrze połonin dominują zespoły ubogiej murawy i niskich krzewinek. Mniejszą powierzchnię zajmują zarośla olchy kosej oraz jarzębiny 

▪ Najliczniejszymi ssakami są gryzonie takie jak wiewiórki ciemne i rude, popielice, koszatki, smużki, orzesznice. 

▪ Ulubione siedliska niedźwiedzia brunatnego w Bieszczadach to między innymi masyw Tarnicy, Halicza i Kińczyka Bukowskiego, Hyrlata oraz dzikie lasy między Balnicą, a Zubeńskiem. Szacowana liczba tych drapieżników to 25 do 30 sztuk. 

▪ W rejonie Caryńskiego, Ustrzyk Górnych i Chryszczatej znajduja się ostoje puchacza, zaś odcinki Sanu, Wetlinki, Prowczy i Osławy chętnie zamieszkuje bocian czarny.

▪ Nazwa Krzemień  pochodzi od skał i po ukraińsku brzmi Hreben czyli grzebień co znakomicie charakteryzuje najeżony skałami grzbiet. 

▪ Do najstarszych nazw należą te ogólne jak nazwy krain (Karpaty Bieszczady), dużych rzek ( San, Osława, Hoczewka)  czy potoków od których często brały nazwę miejscowości. Potokiem zwano kiedyś całą dolinę nie tylko strumień.  

▪  Łemkowie i Bojowie budowali tzw zagrody jednobudynkowe.  Pod jednym dachem znajdowały się góra dwie izby mieszkalne, stajnia (pomieszczenia dla koni i innych zwierząt gospodarczych) oraz boisko czyli miejsce gdzie młócono zboże i przechowywano wóz.  Funkcje stodoły pełniło poddasze. Domy były drewniane o konstrukcji zrębowej kryte gontem lub strzechą (zwłaszcza u Bojków) 

▪  Jeśli chodzi o roślinność uwagę zwracają 2 gatunki endemiczne które nie występują poza Karpatami Wschodnimi) i są to wilczomlecz karpacki oraz lulecznica kraińska. Grupa roślin naczyniowych obejmuje ponad 900 gatunków co stanowi więcej niż trzecią część wszystkich gatunków żyjących w Polsce. W rejonie tym spotykamy przeszło 300 gatunków mchów, blisko 20 gatunków śluzowców, a także  bogatą florę grzybów. 

▪  Bieszczadzki Park Narodowy który utworzono w 1973 roku zajmuje obecnie powierzchnię ok. 29 200 ha. Pierwotnie obszar parku wynosił 5725 ha. Od początku istnienia był trzykrotnie powiększany. 

▪ W okresie międzywojennym w rejonie Tarnicy prowadzono na połoninach intensywny wypas bydła, głównie wołów. Bydło pasło się w trzech stadach po ok. 150 sztuk. 

▪ Według legend na stoku Halicza istniały, kiedyś jaskinie w

których podobno ukrywał się słynny herszt opryszków czyli przywódca zbójnickiej bandy zwany Doboszem. 

▪ Najciekawszymi pozostałościami wsi w dolinie Sanu są między innymi ruiny dworu Stroińskich czyli tzw. Grób Hrabiny, są to nagrobki dawnych właścicieli majątku w Siankach a także cerkwisko w Beniowej z interesującymi ludowymi nagrobkami kamiennymi ( oba spotykamy na trasie G3) 

Źródła internetowe: 

Zdjęcia z sieci 

http://pttk-limanowa.pl/?p=1370

http://www.cotg.pttk.pl/encyklopedia_tresc.php?id=160&szukaj=

https://tropter.com/pl/polska/zubrzyca-gorna/orawski-park-etnograficzny

http://www.dkr.alte.pl/pocztowki/schroniska/slaski_zywiecki/imagepages/image27.html

8

http://www.chatki.com.pl/sulowa_cyrhla.html

https://krakow.wyborcza.pl/krakow/51,35825,17906205.html?i=6

https://panidyrektor.pl/dawno-temu-w-domu-ep-3-chata-lemkowska/

https://www.ekologia.pl/ciekawostki/na-zywo-z-gniazda-orlika-krzykliwego,23003.html

https://www.zakopane.pl/strefa-turystyczna/kultura/miejsca/muzea/muzeum-jana-kasprowicza-na-harendzie

http://www.skarbieclemkowszczyzny.neostrada.pl/03s_budownictwo.htm

http://chatanadwislokiem.blogspot.com/2010/01/chyza.html

Inne źródła: 

Stanisław Figiel, Urszula Janicka - Krzywda, Piotr Krzywda, Wojciech W. Wiśniewski: Beskid Żywiecki - przewodnik dla prawdziwego turysty : Oficyna Wydawnicza Rewasz, Pruszków 2012

Wojciech Krukar, Tadeusz Andrzej Olszański, Paweł Luboński, Stanisław Kryciński, Janusz Tomasiewicz, Rafał Długaszek, Bogdan Mościcki : Beskid Niski: przewodnik dla prawdziwego turysty: Oficyna Wydawnicza Rewasz , Pruszków 2015 

Wojciech Krukar, Paweł Swaniewicz, Tadeusz Andrzej Olszański, Paweł Luboński, Leopold Bekier, Stanisław Kryciński, Jan Bazyl Lipszyc, Stanisław Orłowski, Zygmunt Rygiel, Tomasz Winnicki, Andrzej Potocki, Marek Podlipski : Bieszczady : przewodnik dla prawdziwego turysty : Oficyna Wydawnicza Rewasz, Pruszków 2012 

Ciąg dalszy nastąpi... 

Bardzo dziękuję za odwiedziny i komentarze. Napiszcie czy Wam się podobało.